Երեք փոքրիկ պատմություն, որոնք նվիրում եմ Հայոց համազգային շարժմանը եւ Հայ ազգային կոնգրեսի մնացյալ ընկերներիս

Ես «Հայոց համազգային շարժում» կուսակցության անդամ չեմ ու չեմ եղել: Բայց 88-ից Լեռնային Ղարաբաղի ազատագրման եւ Հայաստանի անկախացման ակունքներում կանգնածներից հիշողներ կլինեն, որ ինձ կամ «ՀՀՇ-ի նվիրյալ» էին ասում, ինչի համար մինչ օրս հպարտ եմ, կամ ասում էին` ՀՀՇ-ի կամակատար, ինչի համար առանձնապես սրտի ծակոցներ չեմ ունենում: Գուցեեւ ինչ-որ տեղ կամակատար եմ եղել, բայց ով ուզում է` թող հավատա, ով չի ուզում` իր պրոբլեմն է, գրաքննիչս ես էի: Լավ է, թե վատ, բայց այդ ծանրագույն ժամանակներում ՀՀՇ-ն ոչ էլ գերագնահատում էր լրատվամիջոցների դերը, որ մի բան էլ` պատվեր իջեցներ «վերեւներից»: Շարժման ալիքի վրա ինքնաբուխ լրագրող էի դարձել ու գրում էի` ինչ սիրտս էր թելադրում: Ի դեպ, հիմա էլ եմ նույնն անում, այդպես էլ «չաճեցի»:

Իրենցից մեկն էի, իրենց ճիշտն իմ ճիշտն էր, իրենց սխալն իմ սխալն էր: Սա՛ էր սրտիս թելադրանքը: Իսկ այդ ժամանակ Հայաստանում ճիշտն էլ, սխալն էլ «Ղարաբաղ» կոմիտեի հիմքի վրա ստեղծված Հայոց համազգային շարժումն էր անում: Թող ոչ ոք նյարդային շարժումներ չանի, իմ ասածը բացարձակ ճշմարտություն է: ՀՀՇ-ն էր Շարժման առաջամարտիկը, Ազատության հրապարակի պահապան հրեշտակը, Հայաստանում ընթացող ազատության համար պայքարի պատասխանատվության կրողը: Իսկ ումից պատասխան են պահանջում, հենց նա էլ գործ անողն է, գործ անողների պատասխանատուն: Հայոց համազգային շարժման հիմնադրած «Հայք»-ն էլ առաջին անկախ, ո՛չ ինքնահրատ թերթն էր, որտեղ իրենց խոսքն էին ասում ազատության համար բոլոր պայքարողները` անկախ այն բանից` համակրում էին ՀՀՇ-ին, թե չէին համակրում:
Օրերով կարելի է գրել այդ տարիների մասին, բայց, չգիտեմ ինչու, երեք պատկեր է դաջվել հոգուս մեջ: Մեկը` առաջին անգամ իմ ու Վանոյի ատրճանակի «պատմական» հանդիպումն էր (դե, լավ է էլի Ֆեյսբուքում գրելը, այս տողից հետո մի կեսմետրանոց փոքրատառ «ճ» կգրեի, ինչը նշանակում է` բուռն եւ երկարատեւ ծիծաղ): Օդանավակայանում մերոնց ու ռուս զինվորների հայտնի բախման օրն էր կարծեմ, ու Վանո Սիրադեղյանը տղաների հետ շտապում էր այնտեղ: «Լիզո»,- ասաց Վանոն` ՀՀՇ-ում էինք: Ասացի` հը՛: Էդ հը՛-ն էր, մեկ էլ պիջակի գրպանից մի ատրճանակ հանեց, մի տուփ էլ փամփուշտ ու մեկնեց ինձ. «Օդանավակայան եմ գնում, էս կտանես տուն, վաղը կբերես»: Լիզո դու Լիզո, չորացա: Կյանքումս ատրճանակ տեսել էի լուսանկարներում ու կինոնկարներում: Բայց ճա՞րս ինչ. էս բովանդակ աշխարհում հարազատ ընկերս ինձ էր վստահում իր ատրճանակը, որն այդ օրերին նույնացվում էր պատվի հետ: «Տղամարդավարի» վերցրի, «տղամարդավարի» դրեցի պայուսակիս մեջ, «տղամարդավարի» ընկերոջս ուղարկեցի կռիվ տալու օտարերկրա զավթիչների դեմ, ու, փառք Աստծո, ծնկներս էին դողում, ձեռքս չդողաց, ու Վանոն չնկատեց, թե ինչ օրի եմ: Դե, թե ոնց եմ ատրճանակը տուն հասցրել` չասեմ: Երեւանը ոտնատակ տվող ռուս զինվորներ, ռուս զինվորներից ավելի «ռուս զինվոր»` սովետահայ «գործ տվողներ»: Ես էլ տաքսու փող չունեմ` ավտոբուսով եմ տուն գնում, ու այնպես եմ գրկել պայուսակս, որ միայն ապուշը չէր հասկանա, որ «ըտե մի բան կա»: Ամեն դեպքում` բարով-խերով տուն հասցրի, բարով-խերով տնտղեցի ատրճանակը, ընտելացա, հետն ընկերացա, ապահով թաքցրի, հաջորդ օրը, առանց ծնկների դողի, իր «բոյ-բուսաթով» տարա ու հանձնեցի տիրոջը: Երանի էդ օրը, Վանո ջան:
Երկրորդն անանձնական պատմություն է: Տղերքը գնում էին հայրենիքը պաշտպանելու: Նման բան մեր երազներում էլ չէինք տեսել: Խմբված էինք Հայոց համազգային շարժման գրասենյակի առաջ:  Ճանապարհում էինք մեր եղբայրներին: Հերթով դուրս էին գալիս` զենքն ուսներին: Երկու բան չեմ մոռանում. զինված տղերքի մի քիչ շփոթված (երեւի ոնց որ ես Վանոյի ատրճանակը` իրենցից շատերն էլ էին առաջին անգամ զենք բռնում), հուզախառն հպարտ-հպարտ հայացքը: Իսկ առավե՛լ չեմ մոռանում ու երբեք չեմ մոռանա, թե ինչ հայացքով էին նրանց նայում անզեն տղամարդիկ: Իրենց չէ` զենքերին: Դժվար թե, եթե այդ պահին հրաշքով իրենց առջեւ հայտնվեին «Օսկարի» արարողության ժամանակ կարմիր գորգի վրայով սահող գեղեցկուհիները, մեր անզեն տղամարդիկ այդպես «վավաշոտ» հայացքով նայեին նրանց: Դե, փեշավորներս էլ, պարզ է, արցունքի հեղեղ էինք կապել` մեր տղերքը գնում էին կռիվ… Հետո էինք հասկանալու, թե պատերազմն ինչ է, հետո` երբ էդ տղերքից շատերն այլեւս դառնալու էին հուշ-մրմուռ, երբ տեսնելու էինք ադրբեջանական ուրվական գյուղերն ու քաղաքները, ինչը նույնքան ծանր էր նստելու մեր հոգիներին, որքան` եթե դրանք մեր գյուղերն ու քաղաքները լինեին: Հետո էինք հասկանալու, որ այդ պատերազմը մեզ պարտադրված էր, բայց ամեն ինչ պետք է անել, որ այլեւս նման արհավիրք չպարտադրվի: Իսկ այդ ժամանակ որքան հուզված էինք, նույնքան երջանիկ էինք` մեր տղերքը գնում էին կռիվ: Ոչ երանի այդ օրը, տղերք ջան:
Երրորդը զավեշտալի պատմություն է, բայց` ուսանելի: Գոնե ինձ համար` հաստատ: Եթե կարծում եք, այդ ժամանակ Հայոց համազգային շարժմանը փայփայում էին, երկրաշարժի փլատակների տակ մնացած, պատերազմական օղակում հայտնված մեր մի բուռ երկրում բոլորն իրար գլխի հավաքված` օգնում էին տղերքին, որոնք ո՛չ Բաքվի «վեպեշե»-ն էին ավարտել, ոչ սովետի տարիներին պաշտոն էին ունեցել, ոչ էլ ցանկացել էին ունենալ ու նոր-նոր սովորում էին` ինչպես բոլորս, թե ժողովրդավարությունն ու ազատ խոսքն ինչ են-ինչ չեն, չարաչար սխալվում եք: Հարվածում էին աջից ու ձախից, հարվածում էր` ով հասնում էր: Հայրենասիրության դասեր էին տալիս նույնիսկ նրանք, իսկ դրանք քիչ չէին, մի բան էլ` շատ-շատ էին, ովքեր Ազատության հրապարակի մեր պայքարը ցեխոտում էին եթերում, մամուլում, որտեղ հնարավոր էր եւ որտեղ հնարավոր չէր: Հիմա են ոմանք հիշում կայունության ու եսիմինչերի մասին, Հայաստանի նորագույն պատմության ամենաանկայուն շրջանում այդ բառը շրջանառության մեջ դրված չէր: Եվ ես մի երգիծական հոդված գրեցի «Հայք»-ում: Նշածս քննադատների հավաքական «հերոսի» լեզվով: Հայոց համազգային շարժումը վատն է` սա է արել, սա է անում… Հաջորդ օրը գնում էի ՀՀՇ, եւ Բաղրամյան փողոցի հենց այդ մայթով Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն էր իջնում մերոնցից մեկի հետ (թող ներողամիտ լինի, չեմ հիշում` ով էր): «Էս ի՞նչ բերեցիր մեր գլխին»,- ծիծաղելով ասաց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: «Ի՞նչ եմ արել»,- հարցրի: Պարզվեց` ընթերցողների մեծ մասը հենց ուղղակի իմաստով էլ հասկացել էր, որ ես ՀՀՇ-ի քարը քարի վրա չեմ թողել, եւ առավոտից զանգում են «Հայք»-ի խմբագրություն ու մեղադրում, թե` իբր քիչ են ՀՀՇ-ին քննադատողները, արդեն «Հայք»-ն է՞լ է այդ ճամփան բռնել: Ճիշտն ասած` ապշեցի: Ըստ իս, անհնար էր չհասկանալ, որ ես ծաղրել էի ՀՀՇ-ին քննադատողներին, որովհետեւ այնպիսի անհեթեթ մեղադրանքներ էի գրել, որ մեծ ջանքեր էին հարկավոր` դրանց մեջ լրջություն գտնելու համար: Ասացի` վայ, լավ, հիմա կգնամ մի բան կգրեմ, կբացատրեմ, որ կատակ էր: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի պատասխանը սա էր. «Նման բան չանես: Երբե՛ք քո մակարդակից չիջնես, թող իրենք բարձրանան քո մակարդակին»: Չգիտեմ` ինձ հաջողվել է Տեր-Պետրոսյանի այս խորհուրդը կյանքի կոչել, թե` ոչ, բայց որ ողջ կյանքում ձգտել եմ դրան, սա հաստատ է: Շնորհակալ եմ, պարոն Նախագահ:
Ինչու՞ այս երեք պատմությունը հիշեցի: Թող յուրաքանչյուրն իր հետեւությունն անի: Հայոց համազգային շարժումն իմ հարազատն է, չնայած կուսակցություն դառնալուց հետո մատներիս վրա կարող եմ հաշվել, թե քանի անգամ եմ մտել այնտեղ:
Ես հավատում եմ այդ կուսակցության անկաշառ անդամներին, որ այսօր էլ ամեն ինչ կանեն, որ հնգամյա անհավասար պայքար մղող Հայ ազգային կոնգրեսն ավելի ամրանա: Հավատում եմ, որ հասկանում են` այսօր էլ նույն բանն է կատարվում, այսօր էլ Հայաստանի փրկության խնդիրն է կախված բոլորիս գլխին, այսօր էլ Կոնգրեսի գլխին նույն ստոր խաղն են խաղում, ինչպես այն ժամանակ` Հայոց համազգային շարժման:
Մենք տեսնելու ենք մեր երազած Հայաստանը: 

Լիզա Ճաղարյան